پیشزمینه های انقلاب مشروطیت

در گفتگو با تلویزیون جهانی پارس

یک کلمه و مصايب آن

میرزا یوسف خان مستشار الدوله از پیشروان آزادیخواهی دوره ناصر الدین شاه و از همفکران مرحوم سپهسالار بود.

او اولین کسی بود که در دوران ناصرالدین شاه طرح ایجاد راه آهن سرتاسری ایران را نوشت و به شاه عرضه کرد.

مستشار الدوله دوسال کار دار سفارت ایران در پاریس بود و در ماههای پایانی خدمتش رساله ای بنام « یک کلمه » نوشت .

این رساله یکی از نخستین آثار آزادیخواهانه ایران بشمار می‌رود که در بیداری مردم ایران تاثیر بسیاری داشت.

او بعد ها طی نامه ای به ناصرالدین شاه از حکومت استبدادی و فساد دربار بشدت انتقاد کرد و خواهان مساوات و آزادی شد اما سخنان او به مذاق ناصرالدین شاه ناسازگار آمد و به دستور شاه اورا به بند و زنجیر کشیدند و همه اموالش مصادره شد .

بنا بنوشته ماشاالله آجودانی در کتاب « مشروطه ایرانی» ، در زندان قزوین همان کتاب « یک کلمه » را آنقدر بر سر مستشار الدوله کوبیدند که بینایی خود را از دست داد و کور شد.پس بی جهت نیست که عارف قزوینی میگوید :

بیدار هر که گشت در ایران رود به دار

بیدار و زندگانی بی دارم آرزوست.

آنجا که عشق خیمه زند

مادر میگفت : پسر جان ! این درس خواندن ات کی تمام میشود ؟مگر دیپلم ات را نگرفته ای؟ برو شغلی پیدا کن . معلم که می توانی بشوی ؟مگر پسر کاس آقا را ندیده ای آمده است لیالستان معلم شده است ؟ برو ببین مادرش چه فیس و افاده ای میآید . میخواهد برایش زن بگیرد . میخواهد سلیمه دختر مش تقی را برایش بگیرد . مش تقی را که می شناسی. نمی شناسی ؟همینکه سر کوچه مشدی آقایی نفت فروشی دارد . نزول هم میدهد.

میگویم : مادر جان ! می خواهم بروم دانشگاه . میخواهم حقوق بخوانم

میگوید : حقوق بخوانی که چه بشود ؟ یعنی باید حقوق همه حقوق بگیران را تو بدهی؟ مگر معلمی چه اشکالی دارد ؟ برو معلم بشو ، زن بگیر ، خانه زندگی فراهم کن ، بچه دار بشو.

میگویم : مادر جان ! دوست دارم حقوق بخوانم . اگر حقوق بخوانم قاضی میشوم . دادستان می شوم . باز پرس میشوم . می توانم وکیل دادگستری بشوم .شاید هم روزی رییس دادگستری شدم !

میگوید : نمی خواهد قاضی بشوی . نمیخواهد دادستان بشوی! اگر دادستان بشوی با این اخلاق سگی که تو داری نیمی از مردمان ولایت مان را میفرستی بالای دار !

وسط های تابستان می‌روم تهران . می‌روم خانه حاجی زرگری میمانم .خانه حاجی زرگری عمارت بزرگی است در خیابان سعدی. کنار مسجد صاحب الزمان. حیاط بزرگ پر درختی دارد با حوضی وسط حیاط. غروب که میشود حاجی زرگری درخت ها و گل ها را آب میدهد. بوی خاک باران خورده در فضا می پیچد.

این عمارت آجری سی چهل تا اتاق دارد . آقای حاجی زرگری کارمند شیر و خورشید سرخ است. این ساختمان آجری هم گویا وقف است تا درمانگاهی ، کلینیکی ، چیزی بشود . آقای حاجی زرگری آنجا با زن و دو تا دخترش زندگی میکند .دو تا اتاق بیشتر ندارد .

آقای حاجی زرگری هیچ شباهتی به هیچ حاج آقایی ندارد . فقط اسمش حاجی است . هر سال اواسط تابستان دست خواهر زنش زری خانم و شوهرش حبیب الله خان را می‌گیرد میآید لاهیجان . یکی دو هفته ای مهمان مان میشود . من معمولا آنها را به چمخاله و بندر انزلی می برم . آقای زرگری آنقدر شنا کردن را دوست دارد که اگر دریا توفانی هم باشد دل به دریا میزند و می‌رود توی آب و تا آن دور دور ها شنا میکند .

می‌روم تهران امتحان کنکور میدهم . جواب بسیاری از سئوال ها را میدانم . میدانم که قبول خواهم شد . می‌روم خیابان لاله زاریک پیراهن سفید می‌خرم. آقای فروشنده یک جفت «دکمه سر دست طلایی » ویک کراوات رنگی نیز به من میفروشد. نمیدانم کراوات به چه دردم میخورد . دکمه سر دست هم همینطور .

پیراهنی که خریده ام یکی دو شماره از گردنم بزرگ‌تر است . میخواهم پیراهن دیگری بردارم . آقای فروشنده بجان بچه هایش قسم میخورد که این شیک ترین و بهترین پیراهن دنیاست . یک عینک دودی هم بمن میفروشد . حالا شده ام مثل آقای جیمز باند !اگر یک کلاه شاپو هم بمن بفروشد «ال کاپون» میشوم.

یکی دو روزی تهران میمانم و روز جمعه با اتوبوس ایران پیما بر میگردم لاهیجان . توی اتوبوس ، آنسوترک ، دختری با مادرش نشسته است و گهگاه زیر چشمی نگاهم میکند. من یک مجله فردوسی بدست دارم و ظاهرا مجله می خوانم . دخترک همچنان مرا می ‌پاید! مجله را بطرفش میگیرم و میگویم : دوست داری بخوانی؟

مجله را از دستم می‌گیرد . نیم ساعتی ورقش میزند و آنگاه تشکری میکند و آنرا بمن بر میگرداند . می بینم شماره تلفن خانه شان را گوشه ای نوشته است.

از فردایش داستان عشق و عاشقی مان شروع میشود .از آن عشق و عاشقی ها که باید در کتاب ها بنویسند .

اواخر تابستان نتیجه امتحانات کنکور را اعلام میکنند . من در دانشگاه تهران پذیرفته شده ام .

حالاست که جنگ بین عقل و عشق آغاز میشود . بروم یا نروم ؟ بزودی می فهمم آنجا که عشق خیمه زند جای عقل نیست .

دانشگاه را رها میکنم . می‌روم سیاهکل معلم پیمانی میشوم . و عشق مان آه ! به چه سنگلاخی می افتد و در نیمه راه به بن بست می‌رسد

می ترسم

از کرونا میترسم، از اینکه گوشیم رو تو خیابون بزنن میترسم، خراب شدن وسیله خونه، از اینکه صاحب خونه کرایه رو دوبله کنه، از بالا رفتن دلار، از بیکار شدن، از خراب شدن ماشین، از بی‌آبی، از بچه‌دار شدن، از بچه‌دار نشدن، از هزارتا چیز میترسم.

‏من ترس متحرکم، حتی از اعتراض کردن هم میترسم.

حامد کشاورز / ایران

ما و فریدون میرزا

این رفیق مان فریدون میرزا قراچه داغی دیواری کوتاه تر از دیوار این گیله مرد پروفوسول! پیدا نکرده اند و پرسشی مطرح کرده اند بلکه دست مان را در این پیرانه سری توی حنا بگذارند !

پرسش شان این است :

«ای حضرت لاهیجانی گرامی .

شما که از سربیختگان حوزه تبریز هم هستید اگر گوشکوب اصطلاح "ایشکین بیر ایشک" دستتان آمده، لطفاً ما راهنمایی فرمائید. گمراه تهرانی سابق گمشده در فرنگ،

فمیرزا»

و اما پاسخ گیله مردانه و پل فوسولانه ما :

«آقا! خدا بسر شاهد است ما اول به زبان گیلکی حرف میزدیم . رفتیم مدارسه! فارسی یاد گرفتیم گیلکی از یادمان رفت. بعدش رفتیم ولایت آذر آبادگان بلکه استاد بشویم! آنجا ترکی یاد گرفتیم گیلکی و فارسی از یاد بردیم .

آنگاه تر ! به شیراز در آمدیم . آنجا زن گرفتیم و سر و دستار از کف دادیم و گیلکی و پارسی و ترکی از یادمان رفت .

ناگاهان باد بی نیازی خداوند وزیدن گرفت و ما را به بوئنوس آیرس پرتاب کرد . آنجا که انتهای کره زمین بود اندکی اسپانیولی آموختیم و لاجرم گیلکی و فارسی و ترکی و شیرازی از خاطر برفت .

آنگاه تر ، در جستجوی آب به سراب ینگه دنیا در آمدیم و آنچنان به کار گل در آمیختیم که نه تنها همه دانسته ها از خاطر برفت بل همین زبان بی زبان انگریزی را هم نیاموختیم!

فلذا اکنون به زبانی سخن میگوییم که جن و انس از فهم آن عاجزند

در چنین هنگامه «خر اندر خری »شما از ما معجزتی طلب میکنید که « ایشکین بیر ایشک» را برای تان دیلماجی بفرماییم؟

هیهات من ذله!

معجزه گاو

بهنگام صدارت میرزا تقی خان امیر کبیر ، معجزه ای در تبریز رخ میدهد که تنور ملایان را برای مدتی گرم نگهمیدارد.

داستان از اینقرار است که “ گاوی را برای کشتن می بردند .گاو بند گسیخت و به بقعه صاحب الامر تبریز پناهنده گردید .چون قصاب خواست آن را بیرون کشد در دم افتاد و جان داد !و گاو از آنجا یکسره به خانه میرزا حسن متولی بگریخت . »

پس گفتند :« حضرت صاحب الامر علیه السلام معجزه کرد »

همه دکان ها پر چراغ و بانگ صلوات بود و تهنیت همی گفتند که تبریز شهر صاحب الامر شد .از مالیات و حکم حکام معاف است .پس از این مسجد و مقام سراسر پر چراغ بود و لولیان بر بام بودند و کوس همی زدند(نقل از کتاب تاریخ و جغرافیای تبریز )

نادر میرزا که ناظر این صحنه نمایش بود می نویسد « آن گاو را میر فتاح برده بود . جلی از بافته کشمیر بر او انداخته، فوج همی رفتند و بر سم آن حیوان بوسه همی زدند و قیمه آن حیوان به تبرک همی ربودند .بزرگان بدان چراغدان ها و پرده ها به نذر همی بردند تا به جایی که سفیر انگلیس چلچراغی بلور بفرستادو بیاویختند … آنجا خدام و فراش ها بگماشته ،مردم نواحی فوج فوج با چاوشی به زیارت همی آمدند . همه روزه معجزه دیگر همی گفتند که فلان کور بینا شد و فلان گنگ به زبان آمد و فلان لنگ پای گرفت

برخی بزرگان بدین کار قوت همی دادند . تا یک ماه کس را قدرت نبود سخنی در این کند ( نقل از تاریخ و جغرافیای تبریز )

بلوای معجزه گاو ، قدرت روحانیت را موقتا بر سیاست غالب گردانید خاصه اینکه سخن از این رفت که تبریز شهر مقدس و از مالیات و حکم حکام معاف است ….

• برای آگاهی بیشتر نگاه کنید به کتاب «امیر کبیر و ایران - فریدون آدمیت - ص۴۲۸

امت قاب به دست

روزی ملت سلحشور بودیم

روزی خلق مبارز بودیم

روزی امت اسلام بودیم

روزی امت خدا جوی بودیم

روزی امت شهید پرور بودیم

روزی امت همیشه در صحنه بودیم

و امروز شده ایم ملت قاب بدست

میدانید ملت قاب به دست یعنی چه؟

یعنی ملتی که باید پدران و مادران و برادران و خواهران و فرزندان ما قاب عکسی از عزیزان اعدامی و شهید خود بدست بگیرند و در خیابان‌ها فریاد بر آورند:

ما نان میخواهیم !

ما آب می خواهیم !

ما آزادی می خواهیم

ما زندان نمی خواهیم .

گور عزیزان مان کجاست؟

آیا فاجعه ای ازاین هولناک تر در تاریخ ایران سراغ دارید ؟

چه سرنوشتی در انتظار میهن ماست؟

طعم زندگی

آمده ایم کنار دریاچه تاهو . گرمای شهرمان به نود و هشت درجه فارنهایت رسیده بود . اینجا گرمای هوا ۷۵ درجه است . باد خنکی هم میوزد .

آب دریاچه سرد است اما زلال . مردمان اینجا و آنجا بیتوته کرده اند و از جام زندگی می نوشند.

میخواستم تن به آب بدهم اما سرد است .

نشسته ام به تماشای آدمیان و نوشیدن آبجویی که طعم‌زندگی میدهد .

جای تان خالی

+2

بیچاره ناصر الدین شاه

قبله عالم بود . ظل الله بود . سلطان صاحبقران بود . شاهنشاه اسلام پناه هم بود !

نوشته اند هشتاد و پنج تا زن صیغه ای و عقدی داشت. چهل و دو تا شازده هم پس انداخته بود . حالا چطور از پس هشتاد و پنج تا زن صیغه ای و عقدی بر میآمد الله اعلم ! آنوقت ها که ویاگرا و میاگرا هم نبود . بود ؟

دو سه بار به فرنگستان رفته بود . آنطوری که خودش در خاطراتش نوشته در یکی از سفرهایش به اروپا میخواسته است شاهزاده خانم مونته نگرو را تور بزند !یعنی این آقای سلطان السلاطین با داشتن هشتاد و پنج تا زن عقدی و صیغه ای هنوز چشمش دنبال شازده ها و پرنسس ها بود . از خواهر زنش هم نمیگذشت .میخواست خواهر زنش را هم به همسری بگیرد ! که گرفت. ایضا ملیجک را هم دوست میداشت ! گربه ناز پرورده ای هم بنام ببری خان داشت که صدر اعظم و درباریان و اذناب شان باید به او تعظیم می‌کردند !

این قبله عالم که روز دوازدهم اردیبهشت ۱۲۷۵ شمسی ، یعنی ده سال پیش از انقلاب مشروطیت ، به ضرب گلوله میرزا رضا کرمانی از پا در آمد چهارمین شاه از خاندان قاجار است که پنجاه سال سلطنت کرد .

امیر کبیر را کشت . علیمحمد باب را کشت . هزاران تن دیگر را بجرم بابیگری شمع آجین کرد و به دیار عدم فرستاد. اگر سلطان محمود غزنوی انگشت در جهان کرده بود و قرمطی می جست و بر دار میکشید، این پادشاه اسلام پناه نیز از کشتن و دریدن بیگناهان لحظه ای درنگ نمیکرد

با همه اینها ، این آقای ظل الله، نقاش بود . عکاس بود . شاعر هم بود . نخستین پادشاه ایران بود که سفرنامه و دفتر خاطرات نوشت . وقتی از سفر اروپا برگشت از دیدن دستاوردهای صنعتی آن سامان چنان به شوق آمد که میخواست ایران چهار نعل بسوی مدنیت و آبادانی بتازد .

سنگ بنای دارالفنون را گذاشت . اولین چاپخانه را وارد ایران کرد . دانشجو به اروپا فرستاد . استادانی از فرنگستان آورد تا بقول آنروزی ها « علوم مستظرف و فنون مستحدث ‌و صنایع مستغرب » را به فرزندان ایران بیاموزند .

لغو امتیاز رویتر ،تاسیس دارالشورای دولتی ، تشکیل عدلیه اعظم بمنظور کوتاه کردن دست ملایان از دستگاه قضا . تاسیس اولین موزه ملی ، چاپ اسکناس . ایجاد کارخانه های باروت کوبی و بلور سازی و ابریشم تابی و چینی سازی و نساجی و کبریت سازی و تفنگ سازی و قند سازی کهریزک و راه آهن و چراغ گاز و ضرابخانه و پست و تلگراف از جمله اقدامات اوست . اصلاح سیستم قضایی و امور نظامی و ایجاد روزنامه وقایع اتفاقیه و توجه به هنر و فرهنگ هم از جمله مسائلی است که نمیتوان بسادگی از کنار شان گذشت . زمانی که دانشجویان دار الفنون برای نخستین بار نقشه تهران را کشیدند و به ناصر الدین شاه عرضه کردند چنان خوشحال شد که سه هزار تومان به دانشجویان جایزه داد .

با همه این ها ، تاریخ از او به نیکنامی یاد نمیکند .

ناصر الدین شاه پادشاهی بود که قرمساق را قرمصاق می نوشت و با همه زور و زر و قلدری و ید و بیضایش ، از ملایان می ترسید . و همین ملایان بودند که سرانجام او را به کشتن دادند .

واکسن

آقای رییس جمهور امریکا دستور داده است به کسانی که واکسن کرونا بزنند صد دلار دستخوش داده شود !

با این وجود هنوز در همین ینگه دنیا میلیونها نفر هستند که از زدن واکسن خودداری میکنند

فرماندار کل کالیفرنیا دیروز خطاب به کسانی که در برابر واکسیناسیون مقاومت میکنند و بهانه های عجیب و غریب می تراشند گفت : همانگونه که هیچکس حق ندارد در حالت مستی پشت فرمان اتومبیل بنشیند و جان انسان های دیگری را به خطر بیندازد هیچکس هم حق ندارد با خود داری از واکسیناسیون و گسترش این ویروس باعث مرگ دیگران بشود