یاد داشت های حسن رجب نژاد - کالیفرنیا
۲۲ فروردین ۱۴۰۱
کار زمین را بسازیم
از دوران استبداد ناصرالدینشاهی تا بر آمدن نهضت مشروطیت ایران ، آزادیخواهان و روشنفکران بسیاری بسبب اختناق و بیدادی که در کشور حکمفرما بود در خارج از کشور میزیستند و با نوشتن کتاب ها و روزنامه ها و مقاله ها به نشر افکار و عقاید جدید می پرداختند .
یکی از آنها عبدالرحیم طالبوف بود که با خلق آثار ارجمندی به بیداری ایرانیان و رهایی آنان از چنبر استبداد کمک شایانی کرد .این روشنفکران در حقیقت پیشگامان مشروطیت بوده اند.
یکی از مهم‌ترین نوشته های طالبوف کتاب « مسالک المحسنین » است . کانون مرکزی توجه این کتاب فقدان قانون ، قانونمداری و حاکمیت قانون در ایران عهد قاجار است
این کتاب در دوران بسیار ملتهبی از تاریخ ایران نوشته شده و طالبوف کاستی ها و انحطاط ایران عصر ناصری را به نمایش میگذارد .
شرح مختصری از این کتاب را که آکنده از طنزو طنازی است نقل میکنم که روزگار آنروز پدران و اجداد مان را به تصویر میکشد :
« روز دوشنبه چهارم ذیقعده ۱۳۲۰ قمری هیئتی به ریاست محسن بن عبدالله متشکل از دو مهندس ، یک پزشک و یک شیمیدان از یک اداره جغرافیایی موهوم بنام اداره جغرافیایی مظفری مامور می‌شوند که به قله کوه دماوند بروند تا ارتفاع قله دماوند را اندازه گیری کرده و حاصل مطالعات خود در باره معادن و چشمه های آنرا به اداره مربوطه ارائه کنند .
مسافران هنوز از شهر بیرون نرفته اند که دم چارسو به غوغای بزرگی بر میخورند که عده ای بجان هم افتاده اند . وسط بازار طناب کشیده اند و آنسوی طناب عده ای در حال زد و خورد هستند . معلوم میشود که دختر کلانتر با پسر بیگلر بیگی ازدواج کرده است و عروس را با وجود راه نزدیک و کوچه خالی ، از میان بازار حرکت داده اند . چرا ؟چون ملایان گفته اند عروس اگر همه جا بسوی قبله حرکت کند بار سعادت و اقبال به خانه داماد خواهد آمد . کسان داروغه وسط بازار طناب کشیده اند و پول و رشوه و حق البوق - یا بقول قدیمی ها رسوم -میخواهند و چون معامله شان نمی شود چنگ در گریبان یکدیگر انداخته و به غوغا و جنگ پرداخته اند .
هیئت اعزامی بالاخره بپای معدن یخ دماوند میرسند . آنجا بجای تحقیقات علمی ، تاریخ دره اژدر و افسانه پانصد هزار ساله جنگ پادشاه جن ها و پریان با سرسلسله دیوان دماوند را از زبان مهدی حمال می شنوند و سپس به تهران باز میگردند . اما وقتی رییس هیئت شرفیاب حضور شده و گزارش کار را تقدیم میکند و میخواهد توضیحات شفاهی هم بدهد آقای وزیر با گفتن « میدانم میدانم » کلام او را قطع میکند و میگوید « سفیر انگلیس خواسته بود که شما را مامور اینکار کردم ، و گرنه برای ما دانستن عرض و طول معادن یخ و ارتفاع قله دماوند لزومی ندارد . ما اول کار زمین را بسازیم بعد به آسمان پردازیم .سفیر انگلیس با مخارج ما و زحمت های شما میخواست خدمتی به انجمن جغرافیایی انگلستان بکند…
۲۱ فروردین ۱۴۰۱
گور ابلیس
میگوید : در تهران مسافر کشی میکردم .
یک روز خانمی سوار شد و گفت : برو گور ابلیس !
پرسیدم : فرمودید کجا ؟ پردیس ؟
گفت : نه آقا! گور ابلیس
گفتم : گور ابلیس دیگر کجاست؟ تا امروز چنین نامی نشنیده ام .
گفت : برو مقعد امام!
به مرقد امام میگفت گور ابلیس . رساندمش آنجا کرایه هم نگرفتم
۲۰ فروردین ۱۴۰۱
و سر انجام آدمی مرگ است
آمده بود تبریز .نمیدانم به چه کاری. یادم نمانده است . بگمانم آمده بود دیدن پالایشگاه تبریز .
دو سه سالی به انقلاب مانده بود .
شب که شد در سالن شهرداری تبریز ضیافتی برایش راه انداختند. ضیافت شام.
شرابی و کبابی و باده ای و سیورساتی. سیورساتی در خور صدر اعظم ممالک محروسه . هنرمندان آذربایجانی هم سنگ تمام گذاشتند.
با گروه خبرنگاران گوشه ای ایستاده بودیم .می نوشیدیم و میگفتیم و می خندیدیم . سرها گرم . مست از باده ناب.
هویدا بسوی مان آمد . با یکایک مان دست داد . از حال و روزگارمان پرسید .
چقدر خاکی بود این مرد . چقدر ساده و صمیمی بود این مرد .چقدر خودمانی بود این مرد .
وعده داد که برای خبرنگاران تبریزی خانه خواهد ساخت . خانه سازمانی . پیش از این برای کارکنان تلویزیون ساخته بود . حالا میخواست روزنامه نگاران را خانه دار کند .
مرگ اما امانش نداد . دو حجت الاسلام -خلخالی و غفاری- جانش را گرفتند . آنها آمده بودند برای مان نان و مسکن و آزادی بیاورند . درد و خون و دربدری آوردند .
حالا چهل و سه سال از مرگ هویدا میگذرد . بهتر است بگویم چهل و سه سال از قتل هویدا میگذرد . مردی که بسیار میدانست . مردی که مثل خود ما بود . مردی که یک تار مویش به صدتا حجت الاسلام و ثقه الاسلام و آیت الله العظمی می ارزید .
من بارها با او به سفر رفته بودم . چقدر خوب بود این مرد . چقدر صمیمی بود این مرد . چقدر ساده و‌خودمانی بود این مرد .
سعدی است که میگوید : عمل دیوان همچون سفر دریاست . بیم جان دارد و امید نان.
او ساده زیست . مال و منالی نیندوخت. جان و مال آدمیان به تعدی نستد. خونی بر خاک نریخت . بر قفای مستمندان به ظلم نکوبید . همان بود که بود . ساده و صمیمی و خاکی و بی ادعا. بقول بوالفضل بیهقی « شرارت و زعارتی در طبع وی نبود .مردی محتشم و فاضل و ادیب بود ».
برای نگاهداشت دل و فرمان آن تاجدار نامدار گریز پا ، به حقارت و ذلت تن در داد و سرانجام جان خویش به باد .
حسنک وزیر را میمانست که به عبدوس گفته بود به امیرت بگوی « من آنچه کنم به فرمان خداوند خود میکنم ، اگر وقتی تخت ملک بتو رسد حسنک را بر دار باید کرد»
حسنک وزیر را میمانست . و همچون حسنک وزیر فرجام او رقم خورد .اما در آن بیدادگاه، خواجه بونصر و خواجه بوالقاسمی نبود که بپرسد « خواجه چون می‌باشد و روزگار چگونه میگذارد؟ »
و به دلداری اش بر آید که« دل شکسته نباید داشت که چنین حال‌ها مردان را پیش آید ، فرمانبرداری باید نمود به هر چه خداوند فرماید که تا جان در تن است امید صد هزار راحت است و فرح است »
« و حسنک قریب هفت سال بر دار بماند چنانکه پای هایش همه فرو تراشیده و خشک شد . چنانکه اثری نماند ، تا به دستوری فرود گرفتند و دفن کردند چنانکه کس ندانست که سرش کجاست و تن کجاست »
و مادر حسنک زنی بود سخت جگر آور .
و مادر هویدا ؟ کس ندانست بر او چها رفت .
۱۸ فروردین ۱۴۰۱
تناقض
میگوید : توی اتوبوس پیرمردی کنارم نشسته بود .
پرسید : ایستگاه بعدی چیه ؟
گفتم : ائمه اطهار
گفت: خواهر و مادر هر چه ائمه اطهار را گاییدم.
اما وقتی میخواست پیاده بشود دستی برایم تکان داد و گفت : یا علی!
۱۷ فروردین ۱۴۰۱
آقام امام زمان میآید
انگلیسی را شکسته بسته با لهجه غلیظ اسپانیولی حرف میزد .
رو به من کرد وگفت : میدانی؟ آخر زمان نزدیک است
میخواستم بگویم : شما از کجا میدانی ؟نکند پسر خاله آقای باریتعالی هستی؟ حالا که اینقدر به خدا نزدیک هستی میشود سفارش ما را هم بفرمایی ؟
گفت : در کتاب مقدس آمده است
گفتم : چه چیزی آمده است ؟
گفت : ببین آقا ! وقتی اوضاع احوال جهان اینطوری قاراشمیش میشود مسیح مقدس از آسمان ها فرود میآید و در سراسر جهان عدل و داد بر قرار میکند . شما مگر کتاب مقدس را نخوانده ای ؟خداوند تبارک و تعالی در کتاب مقدس مان وعده بازگشت مسیح مقدس را داده است . با این اوضاع احوال نکبت باری که جهان امروز با آن دست به گریبان است زمان آن است که پدر مقدس مان از آسمانها نزول اجلال بفرماید و بشریت را از این ظلم و نکبت و نابرابری نجات بدهد
پرسیدم : پس این آقا مهدی مان چطور ؟آقا مان - آقا مهدی - هزار و چهار صد سال است توی چاه سامرا - شاید هم چاه جمکران - منتظر است بیاید جهان را پر از عدل و داد بکند . آنوقت بین آقای ما و آقای شما جنگ و جدال و خین و خین ریزی راه نمی افتد ؟
بگمانم طفلکی هیچ از حرف هایم نفهمید
من هنوز امیدوارم
من پنج سال در بوئنوس آیرس بوده ام . زمانی به بوئنوس آیرس رسیدم که پس از شکست آرژانتین در جنگ با انگلستان بر سر جزایر مالویناس ، حکومت نظامیان سرنگون شده بود و حکومتی بظاهر دموکراتیک بر اریکه قدرت نشسته بود .
در آن سالهای دراز۱۹۷۶ تا سال۱۹۸۳ که نظامیان بر آرژانتین سیطره داشتند بیش از سی هزار تن از جوانان و روشنفکران وزنان و مردان آن سرزمین کشته و ناپدید شدند و هنوز هم پس از اینهمه سال کسی نمیداند چه بر سرشان آمده است.
در دوران سلطه نظامیان، جنگ های چریکی شهری به کوچه ها و خیابان های بوئنوس آیرس کشانده شده بود و میدان نبرد به گوشه و کنار مملکت هم گسترش پیدا کرده بود .
نظامیان حاکم نه تنها شکنجه میکردند و میکشتند و در خیابان ها جوانان را تیرباران میکردند بلکه فرزندان خردسال مخالفان را هم می دزدیدند و نا پدید شان میکردند که هنوز هم رد پایی از آنها بدست نیامده است
اما آنچه که حکومت آدمکشان ژنرال ویدلا را به زانو در آورد نه جنگ های چریکی شهری بود نه اعتصاب های گاه و بیگاه کارگران و مزد بگیران، بلکه همبستگی مادران و زنان آرژانتین بود که با یک سازماندهی شگفت انگیز ، جنبش آزادیخواهی را به همه خانه ها و مدارس و دانشگاه‌های کشور گسترش دادند و سر انجام ژنرال های آدمخوار را به زانو در آوردند .
من معتقدم که در ایران نیز تنها جنبش زنان و مادران ایرانی است که سر انجام خواهد توانست حکومت سیاه اسلامی را از پای در آورد و میهن ما را از سلطه ملایان برهاند.
این شحنگان و قحبگانی که میهن ما را به چین و روس فروخته اند و «همچون ابلیس پیروز مست سور عزای ما را به سفره نشسته اند» امروزی یا فردایی بدست پر توان مادران و دختران سرزمینم به دوزخ فرستاده می‌شوند و آفتاب رهایی و آزادی در فلات غمزده و خونین میهن مان دوباره خواهد درخشید . این حکم تاریخ است .
From 1976 to 1983, the Argentinian public lived in fear of political reprisal from a brutal military dictatorship. Thousands of citizens simply disappeared, never to be seen or heard from again, and among these abducted Argentinians were scores of children. Since 1977, a group of politically active mothers have staged a weekly protest in the famous Plaza de Mayo, urging the government to release information about their missing children and to take responsibility for the disappearances.
سین مثل سلاح
صاد مثل صلح
جیم مثل جنگ
ایالات متحده امریکا در سالی که گذشت ۸۸۷ میلیارد دلار برای امور نظامی و امنیتی خود خرج کرده است
چین با بودجه ای معادل ۲۵۰ میلیارد دلارو جمعیتی نزدیک به یک و نیم میلیارد نفر در مقام دوم و عربستان سعودی با هزینه ای معادل ۶۸ میلیارد دلار و جمعیتی معادل ۳۵ میلیون نفر در رده سوم قراردارند .
بودجه نظامی عربستان سعودی از بودجه نظامی هند که ۶۶ میلیارد دلار و جمعیتی بیش از یک میلیارد و دویست میلیون نفر است بیشتر است .
آقای امریکا تا سال ۲۰۱۷ مبلغی معادل سه تریلیون دلار در جنگ عراق و افغانستان خرج کرده است که اگر چنین جنگی اتفاق نمی افتاد هر شهروند امریکایی از کودک شیرخواره تا پیر هزار ساله می توانست مبلغ شش هزار و سیصد دلار از دولت ایالات نا متحد پول نقد بگیرد و برود هوا خوری !
اگر جهان بر محور دوستی و همزیستی و مسالمت و اخوت و همدلی می چرخید بدون شک دیگر نشان و نشانه ای از گرسنگی و فقر و آوارگی و آدمکشی در هیچ جای جهان نمیبود و آرش های گیتی هم دستکم صاحب گالشی میشدند، اما چه می توان کرد که بقول شاعر :
گوی زمین به چنبر دیوانگان فتاد
کار جهان به کام دل نابکار شد
داس و یاس
چک چک ناودان خانه من
خبر از ابر و باد و باران داد
بوی گل بوی سبزه بوی گیاه
نیمه شب مژده بهاران داد
چک چک ناودان خانه من
می چکد نیمه شب ز مژگانم
نغمه سر میدهد بهار …بهار
من به فکر بهار ایرانم
« مسعود سپند»
امسال اینجا در شمال کالیفرنیا ، وسط های زمستان ناگاه بهار از راه رسید. چه بهاری هم .
چشم باز کردیم دیدیم زمستان رفته است و بهار پاورچین پاورچین از راه رسیده است. چند روزی چنان گرم شده بود که ناگاهان درختان شکوفه کردند و غنچه ها سر بر آوردند و سبزی و سبزینه و بهار زودرس و شکوفه ها به عشوه گری در آمدند . اما شبی نیمه شبی دیو سیاه زمستان دو باره از راه رسید و سبزه ها و گلها و سبزینه ها را درو کرد.
اینجا درحیاط خانه ام گل یاس شکوهمندی دارم که هر سال بوقت بهار ازشمیم دل انگیزش مست میشدم اما سرمای نابهنگام امسال چنان بلایی بسرش آورده است که دیگر از شکوفه های عطر انگیزش نشان و نشانه ای نیست .
وقتی نگاهش میکنم دلم می‌گیرد . کاری هم از دستم ساخته نیست . فقط این را میدانم که گهگاه طبیعت از ما آدمیان ظالم تر و بی رحم تر و ویرانگر تر است .
شاید هم ما آدمیان ستمگری و ویرانگری را از طبیعت آموخته ایم !
آی ....آقای روس
آی ….آقای روس !
آی …..آقای پروس !
آی …….آقای امریکا !
اجازه میفرمایید دو کلام با شما درد دل کنیم؟
این رفیق مان ممد آقا هفت دلار و بیست و هفت سنت از ما طلبکار است . تا حالا پنجاه بار خانه مان مهمانی آمده و مرغ و مسمی همراه با ودکای روسی نوش جان فرموده است بلکه همان هفت دلار و بیست و هفت سنت را از ما پس بگیرد .
آنوقت شما اینهمه توپ و تانک و موشک و هلیکوپتر و نمیدانم خمپاره انداز و موشک انداز و نارنجک انداز را اینطوری دود میکنید به هوا میفرستند انتظار دارید ما اینجا بنشینیم صدای مان در نیاید ؟
حالا نمیشد بجای اینهمه تیر و ترقه اندازی ،این هفت دلار و بیست و هفت سنتی را که ما به این رفیق مان ممد آقا بدهکار هستیم کارسازی میکردید بلکه ما یک شب سر راحت به بالین بگذاریم ؟
بخدا خسته شده ایم از بس مهمانی داده ایم !
شما لدفا( همان لطفا سابق) این هفت دلار و بیست و هفت سنت را به این ممد آقای ما پرداخت کنید ما قول میدهیم یک مهمانی هم برای شما راه بیندازیم. قسم جلاله میخوریم قیمه پلو و آش رشته هم روی میز نگذاریم !