درختی که فرو افتاد ...

......امروز گفتار تلویزیونی احسان طبری را در اطلاعات خواندم . به سبک خودش و در رد حزب توده و مارکسیسم بود .
کار آدم به کجاهای باور نکردنی می رسد . بیچاره ؛ شکسته و پاشیده !
سرمشق و بت جوانی ما بود . انگار دیروز بود که در کلوب حزب از کلاس کادر بیرون آمد . من و بهارلو جلوش را گرفتیم . هر دو می خواستیم برای تحصیل به فرنگ برویم . البته با اجازه حزب . بهارلو موضوع را گفت و طبری جواب داد که نباید سنگر را ترک کرد و چنین و چنان ...
من دیگر ماست ها را کیسه کرده بودم . ماندم که ماندم . عجب سنگری بود و چه ماندنی کردم !
از  " ع-ی " نامه ای داشتم .از " ندبه و توبه و التماس تلویزیونی احسان الله خان طبری با قیافه ای داغون و نزدیک به موت که همه چیز و حتی خودش را انکار و نفی کرده "  خبر داده بود و شکوه کرده بود .
گمان میکنم  " نفی خود " اولین قدم و کمترین چیز است
آنچه در مورد این پشیمان ها و توبه کاران حزب توده پیش آمده حتی پوچی و بیهودگی هم نیست .نوعی تباهی درون و بیرون ؛ فردی و اجتماعی ؛ تباهی کیهانی است . تباهی وجدان  و اراده انسانی است .

از کتاب " روزها در راه " - شاهرخ مسکوب - ص 193

بجنگ تا بجنگیم !

چند سال پیش بود . یک روز وقتی صندوق پستی مان را باز کردیم دیدیم نامه ای از اداره پلیس برای مان آمده است .  با خودمان گفتیم : اداره پلیس ؟؟ یعنی این حضرات بامی کوتاه تر از بام ما پیدا نکرده اند ؟ نکند کاسه را یک بنده خدای دیگری شکسته و تاوانش را میخواهند از ما بگیرند ؟ آخر پلیس با ما چیکار دارد ؟ مگر ما چیکار کرده ایم ؟ سنگ به رودخانه خدا انداخته ایم ؟  آش نخورده و سق سوخته ؟ گرگ دهن آلوده و یوسف ندریده ؟
وقتی پاکت را باز کردیم دیدیم یک فقره عکس مبارک خودمان است با لبخندی بر لب  پشت فرمان اتومبیل . همراهش هم یکی از آن نامه های فدایت شوم زهره آب کن که : جناب آقای فلان بن فلان عزیز ! با احترامات فائقه بعرض مبارک جنابعالی میرساند که حضرتعالی در روز فلان ؛ ساعت فلان ؛ دقیقه فلان ؛ در چهار راه بهمان ؛ با سرعت غیر مجاز گذشته اید و جریمه تان هم سیصد و پنجاه دلار است .
 بقول ابوالفضل بیهقی : از دست و پای بمردم !
قهوه ای را که خوش خوشان و سلانه سلانه می نوشیدیم به کام مان زهر شد .  با خودمان گفتیم : یعنی این حرامزاده ها دارند همه چیزمان را  بیاری دوربین ها و کامپیوتر ها و تکنولوژی پیچیده شان کنترل میکنند ؟ پس آزادی فردی مان کجاست ؟ پس حقوق فردی مان دیگر چه کشکی است ؟ یعنی از سیر تا پیاز زندگی مان باید با همین تکنولوژی بی صاحاب مانده کنترل بشود ؟
چطور است حالا که دارند اینطوری ما را می چزانند  ما هم کمی سر بسرشان بگذاریم و بچزانیمشان ؟ ما که غرقیم ده گز هم رویش . نه آفتاب از این گرمتر میشود نه قنبر از این سیاه تر . پس بجنگ تا بجنگیم !
بنابر این نشستیم پای کامپیوتر و سه تا کپی از یک اسکناس صد دلاری و یک کپی هم از یک اسکناس پنجاه دلاری گرفتیم و آنها را گذاشتیم توی پاکت و فرستادیم برای آن اداره جلیله ترسناک !
یکی دو هفته ای خبری نشد . اما دل توی دل مان نبود که نکند آجان و آجان کشی راه بیندازند و ما را بدست آن فرشته نابیناو ناشنوای ترازو بدست بسپارند و علاوه بر جریمه و سود و دیر کرد و صد تا زهر ماری دیگر ؛ پول سرخاب سفیداب عمه جان شان را هم از ما بستانند و چنان نقره داغ مان بفرمایند که تا قیام قیامت از یادمان نرود .  تا اینکه یک روز دیدیم نامه دیگری از همان اداره جلیله خوفناک برای مان آمده است . نامه را با ترس و لرز باز کردیم و دیدیم تصویری از یک دستبند زندانی ها را برای مان فرستاده اند که معنایش این است اگر جریمه را نسلفیم باید برویم هلفدونی و آب خنک میل بفرماییم . ما هم از ترس اینکه نکند از ترس مار ؛ گیر افعی بیفتیم فورا یک چک سیصد و پنجاه دلاری نوشتیم و با احترامات فائقه  برای شان فرستادیم و آن سخن استاد توس را بجان خریدیم که :
هزیمت بهنگام ؛ بهتر که جنگ 

دی رفت و پری رفته و روز امروز است

آقا ! اینکه میگویند هر چه سنگ است به پای لنگ است لابد حکمتی در کار است
ما امروز کله سحر پا شدیم و چسان فسانی کردیم وآمدیم طبقه پایین تا صبحانه ای بخوریم و برویم پی کار و زندگی مان . اهل و عیال مان هم چند روزی است نوا خانوم را برداشته اند و رفته اند مسافرت .
وقتیکه داشتیم از پله ها پایین میآمدیم صدای شرشر آب شنیدیم . به خودمان گفتیم نکند دیشب دو باره سر به هوایی کرده ایم و آب دستشویی را نبسته ایم .
آمدیم پایین و دیدیم خدای من ! تمامی خانه مان را آب گرفته . ما را می بینی ؟ کم مانده بود سکته ناقص بفرماییم و به لقاء الله بشتابیم .
چه کنیم ؟ چه نکنیم ؟ ما که الحمد الله از قلیان چاق کردن حتی پف نم زدنش را بلد نیستیم و جناب آقای باریتعالی هیچ هنری غیر از دشمن تراشی و پاچه گیری عنایت مان نفرموده است
آمدیم برویم آب خانه را قطع کنیم .
اول هفت هشت تا قل هو الله خواندیم و دور و برمان را فوت کردیم بلکه اجنه را بتارانیم ، اما هر چه گشتیم فلکه اصلی را پیدا نکردیم . رفتیم توی گاراژ، رفتیم جلوی خانه ، رفتیم پشت خانه ، کم مانده بود برویم پشت بام .بناچار تصمیم گرفتیم چند ده دلاری نذر حضرت عباس بکنیم بلکه قدم رنجه بفرماید و با انفاس قدسی اش این آب لعنتی را قطع بفرماید !
خواستیم تلفن بزنیم بیایند ببینند این چشمه آب زلالی که فواره زنان از پشت یخچال خانه مان جاری است از کجا میآید ؟
خواستیم یخچال را حرکت بدهیم دیدیم همسر جان مان آنقدر خوردنی و نوشیدنی وگوشت و مرغ و میوه تویش چپانده اند که باید جناب آقای رستم دستان را صدا کنیم تا به یاری ما بشتابد
چه کنیم ؟ چه نکنیم ؟
تا تو از بغداد بیرق آوری
درکلاته ، کشت نگذارد کلاغ
خلاصه عرق ریزان و ترسان و لرزان همه فلکه های آبرسانی را با چه جان کندنی پیدا کردیم و بیاری حضرت آقای عجل الله تعالی فرجه همه آنها را بستیم و الحمد الله آب قطع شد
خب ، حالا چه خاکی بسر کنیم ؟چطوری اینهمه آب را خالی کنیم ؟رفتیم هر چه حوله و لنگ و ملافه و پیراهن توی خانه بود پیدا کردیم و آوردیم ریختیم وسط آب و نشستیم به چلاندن آنها. یکی دو ساعتی جان مان به لب مان رسید تا توانستیم خانه مان را بقول علمای اعلام " آب زدایی " کنیم .
نگاهی به ساعت مان کردیم و دیدیم حالاست که باید برویم سرکار . خسته و مانده و تشنه و گرسنه پریدیم توی ماشین آمدیم سر کارمان . حالا که این عرایض مان را میخوانید این آقای گیله مرد پهلوان ! نه می تواند کمرش را راست کند ،نه می تواند بلبل زبانی بفرماید ، نه می تواند دست هایش را تکان بدهد و نه جانی در بدن دارد. بگمانم دعا های این آقای علی آقای جهنم فروش مستجاب شده است و ما راهی آن دنیاییم !!
لطف بفرمایید امروز دور و بر ما نپلکید که عینهو سگ یوسف ترکمن را میمانیم،یکوقت دیدید گازتان گرفتیم
بقول حضرت قا آنی :
راست گویند حکیمان جهاندیده که نیست
لاله بی داغ و شکر بی مگس و گل بی خار

آقای جیم ...و خانم جین .

آقای جیم در کالیفرنیا زندانی است . بیست سی سالی باید توی زندان بماند . آدم کشته است .
آقای جیم دو سه سالی است پایش را توی یک کفش کرده است و میخواهد تغییر جنسیت بدهد . آقای جیم گویا از مرد بودن خیری ندیده است و میخواهد زن بشود .
در زندان سانفراسیسکو ؛ آقای جیم صدها نامه به زندانبان ها  و دادستان کل نوشته است .
تغییر جنسیت آقای جیم صد هزار دلار خرج بر میدارد .
دولت ایالتی میگوید : ما از این پول ها نداریم . اگر هم داشته باشیم نمیدهیم
آقای جیم وکیل گرفته است و دولت ایالتی را به دادگاه کشانده است .
دیروز دادگاه فدرال به نفع آقای جیم رای داد .
آقای جیم انشاء الله بزودی به میمنت و مبارکی خانم گ جین " میشود و  مالیات دهندگان بینوا باید خرج جراحی جناب آقای جیم سابق و جین لاحق را بدهند
.يادم ميآيد يكى دو سال پيش ، در گرما گرم كار تابستانى ، يك جوان سالم و قلچماق و قبراق آمد سراغ ما و گفت : آقا ! من تازه از زندان در آمده ام  ميشود به من كار بدهى ؟؟ 
ما هم نگاهى به قد و بالاى اين جوان رشيد انداختيم و ديديم طفلكى اگر چه قاشق ندارد با آن آش بخورد  اما جان ميدهد براى كار هاى سخت و سنگين . 
گفتيم : ساعتى ده دلار به شما ميدهيم  اينجا بنشينيد و اين پرتقال ها را بريزيد توى جعبه و بگذاريد توى سرد خا نه . 
جوانك  آستين هايش را بالا زد و شروع كرد به كار كردن . پس از يكى دو ساعت كه سرى به ايشان زديم ديديم در سايه ى درخت نشسته است و خوش خوشان سيگار دود ميكند . نگاهى به جعبه هاى پرتقال انداختيم و ديديم انگار ميخواهد فيل را با ملاقه آب بدهد وبه اندازه ى يك بچه ى هشت ساله پرتقال توى جعبه كرده است . چيزى نگفتيم و به خودمان گفتيم خر كه با بوسه و پيغام آب نمى خورد ، لابد يواش يواش راه مى افتد . 
فردايش هم آمد و تا ظهر كار كرد . كار كه چه عرض كنيم ؟ بازى بازى كرد و وقت كشى فرمود . عصر نشده بود كه آمد سراغ ما و گفت : آقا ! حقوق مان را بده ، ما ميخواهيم برويم ! 
گفتيم : كجا برويد ؟؟ مگر نمى خواهيد كار كنيد ؟؟ 
گفت : نه آقا ! ما حوصله ى اينجور كار ها را نداريم ، بر ميگرديم زندان ! آنجا خيلى راحت تر است !! 
و حقوقش را گرفت و رفت .

دو نامه حیرت انگیز :

مدتی است شخصی مرا دعوت به خانقاهی ميکند که ساختمانش تازگی ها در شهر " رسيدا " اطراف لس آنجلس به پايان رسيده است .
اين ساختمان بسيار شيک است و تاکنون سه ميليون دلار هزينه ساختن آن شده است .
از آقای دعوت کننده می پرسم : اين خانقاه به کدام دسته از دراويش تعلق دارد ؟ 
ميگويد : حضرت شاه مقصود !! که خودشان در لندن تشريف دارند ولی در اين ساختمان جديد دو عدد متکای حضرت !!! را آورده اند در صدر مجلس گذاشته اند که ما برای زيارت اين دو متکا به آنجا ميرويم ...

از نامه يک هموطن
-------------------------------
نامه شماره 2

تازگی ها در شهر گلندل یک آخوند حقه باز دکان دو نبش تازه ای باز کرده است . او از ایران مقداری چوب و آهن پاره با خودش آورده است و میگوید آنها را در کربلا و نجف در مرقد علی بن ابیطالب و حسین بن علی تبرک کرده است .
این آخوند حقه باز با همین آهن پاره ها ضریحی ساخته است و آنرا با پارچه سبز پوشانده است و جماعت ایرانی میروند آنجا پول توی ضریح میریزند و دخیل می بندند و طلب حاجات میکنند!!
-----------------------
به قول مولانا :
تا که احمق باقی است اندر جهان
مرد مفلس کی شود محتاج نان ؟

روز ها در راه ....

این دومین بار است که کتاب دو جلدی " روز ها در راه " نوشته شاهرخ مسکوب را میخوانم .
شاهرخ مسکوب یکی از شریف ترین و با سواد ترین و بی شیله پیله ترین نویسندگان و خرد ورزان ایرانی است که جان و جهانش از هر چه دو رنگی و پلیدی و پلشتی است خالی بود .
روز ها در راه  ؛ سرشار از لحظه های شریف انسانی است که زیرو بم ها و فراز و فرودهای زندگانی ما آدمیان را با هنرمندی بیمانندی  با زبانی آکنده از عطوفت و مهر تصویر میکند
این کتاب در واقع مصیبت نامه دو نسل از فرزندان آرمانخواه ایرانی است که برای دستیابی به گوهر آزادی ؛ رنجها و شکنجه ها و تحقیر ها و دربدری ها را بجان خریدند و سرانجام در نطع خونی که حضرت امام گسترانده بود گردن زده شدند .
بخش هایی از این کتاب تصویر هایی از آن روز های خشم و خروش و امید و هراس ملت ایران در روز های پر تب و تاب انقلاب را در برابر چشمان مان میگذارد  . شاهرخ مسکوب که خود گاه با هراس و گاه با امید و نومیدی در این خشم و خروش شرکت داشته است  در این یاد داشت ها ؛ تصویر روشنی از آن روزهای پر تب و تاب را در ذهن و ضمیر مان زنده میکند .
هراس قابل درک و نگاه خردمندانه مسکوب به گردبادی طاعونی که از راه میرسید ؛ امروز پس از گذشت سی و چند سال ژرف نگری ماهرانه و خرد ورزانه و عقلانی او را بخوبی نمایانگر میسازد و خواننده را به حیرت و ناباوری میکشاند .
و اینک بخش کوتاهی از این کتاب :

هفدهم بهمن 1357
-----------------
....امروز در روزنامه آیندگان در مصاحبه آیت الله ....این جمله دیده میشد : " مخالفت با حکومت بازرگان مخالفت با شرع است و جزایش بسیار زیاد . در فقه اسلام قیام بر ضد حکومت اسلامی  قیام بر ضد خداست "
در این انقلاب ؛ اسلام " اپوزیسیون " بود و هنوز هست . کار آیت الله خمینی و آیت الله قمی و دیگر رهبران مذهبی تقریبا همزمان در مبارزه با دستگاه یزدی آریامهر  شروع و تا حالا دنبال شد ....اما اکنون اسلام میکوشد از " اپوزیسیون "  بدر آید و خود قدرت حاکم شود ( مثل زمان صفویان ) . در نتیجه دیگر نه تنها انقلابی نخواهد بود بلکه پس از مدتی  ؛  ( انشاء الله نه بلافاصله )نیرویی و سدی باز دارنده خواهد شد  ضد انقلابی .
اسلام نیرویی مانع میشود چونکه راهی به آنسوتر از خود نشان نمی دهد . چونکه آنسوتری ندارد . اسلام " هدف " است .  از آنجا که " امر"  حقیقت و راه " الهی " است ؛ مطلق است ؛ نمی تواند آنسوتری داشته باشد . " هدف بودن " در جوهر و ذات آن است . اگر مذهب " هدف " باشد وقتی به سیاست بپردازد این خصلت خود را به سیاست هم می دهد در نتیجه وضع سیاسی یی که مذهب به خود میگیرد نیز هدف میشود . بصورت مطلق در میآید . مطلق طلب و توتالیتر میشود .....
گمان میکنم مصاحبه آیت الله آغاز سراشیب و فرود آمدن از قله است .در این بیست و چند ساله اخیر هر فرد یا گروهی که در ایجاد تاریخ ایران دستی داشت به ضد خود رسید . کارش به خلاف هدف و آرزویش انجامید . یا بقول هگل " نیرنگ عقل " کار خودش را کرد .
گمان میکنم روحانیان دارند آنتی تز خود را تدارک می بینند تا وقتی که بر دولت مسلط شدند آن را به نیروی تمام بپرورند ...

" روز ها در راه ": صفحات 56-57

شط شاش در مسکو......

کتاب " سفر تاجیکستان " نوشته نسیم خاکسار را خواندم .  بی هیچ حرف و سخنی تنها دو سه سطر از از یاد داشت های او را در باره  فرودگاه مسکو نقل میکنم که از قدیم گفته اند : عاقل را اشارتی کافی است .

" ....کیف کشان به سمت دستشویی عمومی راه می افتم . پا به محوطه آن نگذاشته پشیمان میشوم . با دیدن مردی که با عملیات آکروباسی خودش را جایی میخ کرده که یک شاش سرپایی کند اوضاع دستم میآید .
با اینکه پوتین گردن کلفتی دارم اما نمی دانم چطور میشود از آن شط شاش جلوی دستشویی گذشت . تازه وقتی بیرون آن چنین است درون دیگر چیست ؟  جا می زنم . میگذارم تا به محیط عادت کنم . خودم را دلداری میدهم که ممکن است محل دیگری برای رفع احتیاج مسافران نازک نارنجی تعبیه کرده اند ....

واژگان نفرت انگیز ...

آقا ! اگر از ما دلخور نمیشوید و فحش مان نمیدهید ؛ دل به دریا میزنیم و میگوییم ما سالهای سال است از چند واژه بدمان میآید . بد جوری هم بدمان میآید .
یکی شان واژه  " خلق " است که از بس توسط روبهان و شغالان  دست مالی شده  ؛ آدمیزاد با شنیدن کلمه " خلق " عقش میگیرد و بیاد مسعود رجوی و کیانوری و فرخ نگهدار و مابقی سینه چاکان خلق می افتد .
آن دیگری واژه " انقلاب " است که گویی همراه خود نکبت و مرگ و آوارگی و جنگ و کشتار و ویرانی و سفاهت و بلاهت و شقاوت و آدمکشی و خمینی و خلخالی و مفاعیل خمسه و احمدی نژاد و رفسنجانی و خامنه ای و شجره خبیثه ملایان و روضه خوانها را برای آدمیان هدیه میآورد .
آن دیگری واژه  " شهید " است که با شنیدن آن تن آدمی به رعشه می افتد و سیمای کریه لاجوردی را در برابر خود می بیند و بوی گنداب اسلام ناب محمدی مشامش را میآزارد .
تازگی ها هم یک واژه جدید به جمع واژگان نفرت انگیز افزوده شده که مثل نقل و نبات از در و دیوار میبارد
این واژه که تنها برای نان قرض دادن و خر رنگ کنی از آن استفاده میشود کلمه بیچاره و بی زبان و بی پناه و بیگناه  " استاد " است که رندان  شب و روز و وقت و بیوقت آنرا بپای این و آن  میریزند و یارو را به عرش اعلا میبرند و هیچ هم حالی شان نیست که آخر ای پدر آمرزیده ! آن بنده خدایی که چهار خط شعر بند تنبانی نوشته یا دلینگ دلینگ روح خراشی  راه انداخته ؛ چه گلی بسر بشریت زده یا چه تخم دوزرده ای کرده  است که باید " استاد " خطابش کنیم ؟
خلاصه اینکه : آقا ما امروز بد جوری کفری شده ایم . ببخشایید ما را بابت بد زبانی مان . 

خدایان ایرانیان
سعیدی سیرجانی در همایشی به مناسبت هزارمین سال سرایش شاهنامه (کلن 1990م.) به برخوردهای گوناگون سرایندگان ایرانی به "خدا" اشارۀ کوتاهی کرد:

" برخورد شیخ سعدی برخورد راحت قرآنی است. او شیخ مسلمان است؛ مسلمان کافرکُش! (خود به قتل کافر اعتراف می کند) "هندو را نگونش به چاهی درانداختم"! او می خواهد ترویج اسلام کند؛ صادر کند اسلام را.
از خدا دان خلاف دشمن و دوست - که دل هر دو در تسلط اوست
او خدای قرآن را می شناسد و می داند: قهار است؛ جبّار است، قاتل است؛ کشندۀ مشرکین است؛ بنابراین هر بدی که پیش بیاید؛ هر بلایی که بر شهری نازل شود، نسبتش را می‌دهد به خدا. (مدعی می شود) بندگان چون عبادت خدا را نکردند؛ کفران نعمت کردند؛ خدا حکم داد که شهرشان زیر و رو شود؛ سقف بر سرشان بریزد. خدای سعدی عیناً مانند چنگیز خان مغول نشسته بر مسند و شمشیر می کشد و شکم پاره می‌کند:
به تهدید چون برکشد تیغ حکم - بمانند کرّوبیان صُم بُکم"(1)
سعیدی سیرجانی سی سال پیش از آن سروده بود: "ای شیخ، من خدا ناشناسم اگر "این" خداست"(2):
خدائى‌که جز در زبان عرب - به ديگر زبانى نـفهمدکلام -خدائى‌که ناگه شود درغضب --بسوزد به کين خرمن‌خاص‌و عام
...
روشن است که در برابر چنین خدایی همه دان و همه توان، "بنده" شهامت بکار بردن عقل و جرأت شک کردن در "باورهای با شیر اندرون شده" را نمی یابد. بدین سبب در جوامعی با چنین مؤمنانی نوجویی و ابتکار رواج ندارد.
طرف دیگر چنین "خداشناسی" اینستکه "مؤمن" در عین زبونی و تسلیم خود را وابسته به قدرت او می یابد و باید حاضر باشد برای جلب"لطف" او به هر کاری دست بزند و در راهش از "قتل مشرکین، غارت ملحدین و تنبیه نافرمانان.." ابا نداشته باشد. از آنجا که دستش به خدا نمی رسد همۀ اینها را در خدمت "نمایندگان" او بر روی زمین انجام می‌دهد و باید در برابر آنان نیز تسلیم محض باشد:
".. به افعالِ خداوند یا کسانی که بر افعال آنها اعتراض جایز نیست ، رضایت بدهد و آنها را بپذیرد، اگر چه موافق میل او نباشد"(نصیرالدین طوسی)
از نظر تاریخی چنین "خداشناسی" که آنرا "الهیات وحشت"(3) نیز می نامند، بازتاب نیازهای زندگی بدوی قبیله‌ای است که در آن رئیس قبیله مالک جان و مال همۀ وابستگان است و وابستگی بی‌چون و چرا به او باعث احساس ایمنی و قدرت می شود.

خدای عارفان
عارفان برای آنکه بندگی انسان را تحمل پذیر کنند، با ادعاهایی واهی به تخدیر ذهنی او می ‌کوشند: برای او جایگاهی والا قائل می‌شوند؛ تا بدانجا که مدعی‌‌اند مقصود از آفرینش، انسان بوده است! (4)
اما در نهایت همانجایی درجا می زنند که خداشناسی بدوی برای انسان قائل است:
بر کف شیر نر خونخواره‌ای - غیر تسلیم و رضا کو چاره‌ای؟ (مولوی)
بدین سبب از راهی دیگر وارد می‌شوند و ادعا می کنند کششی میان خدا و بنده وجود دارد که سرسپردگی بی چون و چرا را داوطلبانه می‌سازد! بنده مشتاق ایمان به چنین خدایی است و باید بندگی خود را با شور و شوق بپذیرد. سیرجانی دراین باره می‌گوید:
"یک نوع (برخورد دیگر به خدا) برخورد عرفانی مانند برخورد مولوی است. برای مولوی هیچ بدی در دنیا وجود ندارد ؛ هیچ رنجی وجود ندارد. هر چه هست و نیست ما را به او نزدیک می کند؛ به سوی او می کشاند، بنابراین (انسان) گل خندانی است که مجبور به خندیدن است
گل خندان که نخندد چه کند ؟ - پیرهن را ندراند چه کند؟"(5)
همۀ هستی و در فراز آن انسان باید داوطلبانه و عاشقانه یوغ بندگی خدا را بر گردن نهد:
آفتاب ار ندهد تابش و نور - پس بدین نادره گنبد چه کند؟
البته کشش به سوی خدا و "عشق" به او تغییری در موقعیت مؤمن نمی‌دهد و او همچنان همچو شتری است که افسارش در دست دیگری است:
من اختیار خود را تسلیم عشق کردم - همچون زمام اشتر بر دست ساربان (سعدی

باید از قول کارل پوپر بگویم که :
آن کسی که این جهان را تبدیل به جهنم کرده است مجبور است قانع ات کند که بهشت جای دیگری است
ضمنا اجداد ما قرن ها پیش گفته اند که :انسان ، گرگ انسان است