از آغاز سده پنجم هجری جماعات بزرگ ترکان از آسیای میانه و غرب چین همچون امواج خروشانی به درون ایران و منطقه اناتولی سرازیر شدند ( اناتولی که بنام آسیای صغیر هم نامیده میشود بخش وسیعی از غرب قاره آسیاست که امروز بخش هایی از ترکیه و ارمنستان در آن قرار دارند )
این ترکان بعدا امپراتوری عظیم سلجوقیان را بوجود آوردند که حدود ۲۱۶ سال بر بخش بزرگی از قاره آسیاحکومت کردند .
ترکان که پیشتر آیین « نیا پرستی » و تقدس جادوگران قبیله ای داشتند پس از آنکه مسلمان شدند باور های کهن خود را رها نکردند و بسیاری از زندگان و مردگان را مقدس پنداشته و بجای شنم ها و توتم های مقدس پیشین نهادند .
بهمین سبب هم بود که در زبان پارسی واژه « زیارت » بمعنای رفتن نزد یک انسان زنده یا گور یک انسان مرده به قصد بر آورده شدن حاجات وجود نداشته است .
در باورهای دینی ایرانیان پیش از اسلام تقدس فقط به ذات آسمانی تعلق داشت و حتی زرتشت هم مقدس شمرده نمیشد بلکه در آیین ایرانیان پیش از اسلام تنها « فضیلت های هفتگانه ملکوتی» دارای تقدس بودند .
ایرانیان اگر چه بعد ها پذیرفتند که محمد در زمان حیاتش واسطه بین خدا و خلق بوده است اما هیچ نشانی از چنین باوری که انسان زنده یا مرده ای مقدس باشد در هیچیک از آثار بجا مانده پیش از حکومت ترکان دیده نمیشود.
پیدا شدن واسطه هایی بین خدا و‌انسان و ساختن گنبد و بارگاه بر گور آنها و تبدیل آن به زیارتگاه و محل بر آورده شدن حاجات توسط ترکان در زمان غزنویان و سلجوقیان پدیدار شد و توسط مغولان تیموریان ادامه یافت و توسط قزلباشان در عصر صفوی به اوج رسید .
این یک سنت ترکی بود و از رسوم دیرینه شمنی و « نیا پرستی » آنها آمده بود که پس از مسلمان شدن شان بشکل « پیر پرستی»- یعنی پیر و مراد زنده و مرده -در آمده است .
مثلا نخستین کسی که بر آرامگاه امام رضا گنبد ساخت و موقوفات بسیاری را به آن اختصاص داد یک ترک سنی مذهب بسیار متعصب و ستمگری بنام ابوالفضل سوری یکی از سرهنگان سلطان مسعود غزنوی بود که ستم هایش را ابوالفضل بیهقی در کتاب تاریخ بیهقی شرح داده است .
در زمان سلجوقیان ترکان سنی بر بنای این گنبد افزودند . مغولان مسلمان سنی آنرا نوسازی کردند و‌وسعت دادند . گوهر شاد خانم که یک ترک سنی بود بنا را تبدیل به یک مسجد بسیار بزرگ و یک مدرسه دینی کرد و موقوفات و اراضی مصادره شده ستم دیدگان ایرانی را به آن اختصاص داد و گنبدش را هم طلا کاری کرد .
منظورم این است که رسم پیر پرستی و امامزاده سازی و گنبد سازی و‌مرده پرستی توسط ترکان در ایران رواج یافت و ایرانیان با چنین پدیده ای آشنایی نداشتند .
در این گیر ودار بسیاری از ملاهای ایرانی و اناتولی وقتی با باور ها و سنت های ترکان آشنا شدند خودشان را بصورت مردانی که به امور غیبی آگاهی دارند و قادر به رمز گشایی از همه پدیده های ناشناخته هستی هستند در آوردند و مدعی داشتن چنان قدرتی شدند که هر بیماری به برکت دعای آنان بهبود خواهد بافت و هرکه هر نیازی داشته باشد به برکت دعای آنها بر آورده خواهد شد و خودشان را واسطه بین انسان و خدا معرفی کردند و به حاکمان نزدیک شدند و به نان و نوایی رسیدند و برخی از آنها در دستگاه اوغوزهای سلجوقی چنان ارج و منزلتی یافتند که دم و دستگاه شان همچون دم و دستگاه شاهان بود .
و می بینیم که پس از مرگ شان آرامگاه شان قبله حاجات شد و صاحب گنبد بارگاه شدند و اعمال خارق العاده ای به آنها نسبت داده شدکه می توان این شطح و طامات خارق العاده را در متون متصوفه از جمله در تذکره الاولیای عطار خواند .
————————-
برای آگاهی بیشتر می توانید کتاب ارزنده « قزلباشان در ایران » نوشته امیر حسین خنجی را بخوانید
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر